Techniki gry, artykulacja, frazowanie
Baza możliwości technicznych dla kompozytorów, jak i samych lirników. Każdy problem techniczny ilustrowany jest nagraniem i przykładem muzycznym/video.
Spora część technik jest przejęta od instrumentów smyczkowych.
Zapis nutowy strun melodycznych, burdonu, trameptu, strun rezonansowych oraz flażoletów można znaleźć w pracy Matthiasa Loibnera. Niestety tylko po niemiecku.
http://www.matthias.loibner.net/dox/Drehleier_Notation.pdf
A: z klawisza
B: palcem po strunie
C: po klawiaturze
A :
Glissando między dwoma sąsiednimi klawiszami, zarówno wykonalne w górę, jak i w dół. Wykonalne jest na strunach, które nie są bardzo mocno napięte.
Przykład:
B :
Można je wykonać na każdej strunie poza rezonansowymi (nie mają kontaktu z kołem). Najlepiej glis. brzmi na strunach melodycznych (dźwięk jest najbardziej donośny i wyraźny, na strunach burdonowych i trampetowych odzywają się bardziej same alikwoty). W lira z kilkoma strunami melodycznymi można zagrać glis. jednocześnie na 2 i więcej strunach.
C :
Glissando jak na fortepianie. Najwygodniej gra się z góry na dół od najwyższego klawisza.
A i C: Można zagrać tylko na dobrze ustawionej klawiaturze, B: na każdej.
Zatrzymany klawisz i staccato na wyższych klawiszach
Ciekawy efekt pozwalający na granie staccato i odbijanie się nie od pustej struny, ale wybranego dźwięku - zablokowanego klawisza małym palcem lewej ręki.
Staccato
A : przerywanie obiegu koła
B : bez przerywania obiegu koła, lewa ręka gra staccato, prawa kręci korbą
Na lirze można zagrać dwa rodzaje staccato.
A : Krótkich dźwięki powstają przed przerywanie obiegu koła przy jednoczesnym obracaniu go do przodu (standard).
B : Staccato jest mniej wyraźne, ale bardzo ciekawe. Lewą ręką gra się staccato jak zwykle, ale prawą obraca kołem, dzięki temu odzywa się pusta struna (efekt nieco podobny jak w dudach, przy zmianie dźwięków melodii).
Ruch naprzemienny koła
Technika wykonalna na lirach z odpowiednio nawiniętą watą (wata nie może się przesuwać, odwijać w czasie ruchy do tyłu. Instrukcja w dziale: Wata ) i profesjonalnie zbudowanym kołem. Dźwięk jest bardzo przyjemny. Technika używana jest często przy wykonaniach muzyki barokowej.
Zapis:
Ruch koła do przodu
Ruch koła do tyłu
Przykład: Matthias Loibner - Katzensilber
Tremolo
Tremolo można grać w różnych prędkościach. Jest to nieco męcząca technika dla muzyka (lepiej jej nie stosować na długich odcinkach partytury dla początkującego lirnika). Elekt brzmieniowy jest podobny do tremolo na wiolonczeli czy altówce.
Tremolo można zagrać na kilku strunach na raz.
Tremolando jest również wykonalne na lirze.
Szarpanie strun rezonansowych
a'la mandolina albo cytra
Jeżeli lira wysoposażona jest w struny rezonansowe (zwykle od 6 do 12) to można wykorzystać je jako ciekawy efekt. Struny są różnie strojone, ale często jest to akord C6 lub D6. Można na nich zagrać lewą ręką używając bicia gitarowego, mandolinowego, etc.
Dobrze też brzmi szarpanie pojedynczych strun.
Nie wszystkie liry mają struny rezonansowe (do 12). Najczęściej można je spotkać w kopiach barokowych instrumentów i modelach współczesnych. W ludowych lirach ich nie znajdziemy.
Ozdobniki
Na lirze wykonalne są wszystkie ozdobniki. Tryl można wykonać natomiast dwojako. Jako płynne przechodzenie między dwoma klawiszami (używany w przypadku lir z niedoskonałą, niedającą się ustawić do końca klawiaturą), oraz tryl z zatrzymaniem dolnego dźwięku (ten jest charakterystyczny dla liry).
Flażolety
Flażolety na lirze powstają podobnie jak w instrumentach smyczkowych przez niedociśnięcie struny. W przypadku liry odbywa się to przez niedociśnięcie klawisza i wprowadzenie koła na wysokie obroty. Trzeba przy tym pamiętać, że nie jest to wykonalne na każdej lirze, tylko na modelach profesjonalnych. Ważne jest też to, żeby wziąć pod uwagę towarzyszenie innych strun w czasie flażoletów. Trampet na wysokich obrotach będzie bardzo głośny i brzmiący jednostajnie (jak kosiarka). Struny burdonowe natomiast będą brzmiały głośniej.
Zapis | Brzmienie
Pizzicato
Trzeba pamiętać, że nie da się na lirze zagrać pizzicato na strunie przylegającej do koła. Czyli pizzicato i arco (obrót koła) nie jest możliwy od razu. Pizzicato musi być zagrane na strunie odsuniętej od koła. Na zmianę potrzeba kilku sekund, min. 2
Zatrzymanie
Pauzę generalną, zatrzymanie obiegu koła w przebiegu melodii czy całej partii liry zapisuje się podobnie jak w partiach chóralnych czy przeznaczonych dla instrumentów klawiszowych - oddech. Poprzedzająca ten znak nuta powinna być skrócona.
- zapis
Chropawe dźwięki
Ciekawy efekt daje granie niedociśniętymi do końca klawiszami. Trzeba pamiętać, że lira ma 3 poziomy dźwięku, które można opisowo nazwać jako: niedociśnięty, czysty i przeciśnięty. Nieco ostry, chropawy i brudny dźwięk jest wyraźny przy niedociśnięciu klawisza, w przypadku "przeciśnięcia" pojawia się raczej lekkie glissando.
Mieszanie różnych sposobów artykulacji
Ciekawie brzmi połączenie różnych sposobów gry. Np. pizzicato na strunie burdonowej i dźwięk zagrany arco (ruch koła) na strunie melodycznej. Możliwości jest wiele.
Dynamika
Współcześnie budowane, lutnicze liry mają może nieduże, ale jednak wyraźne możliwości różnicowania dynamiki piano-forte. Liry ludowe, dziadowskie, itp. nie mają możliwości zmiany dynamiki w sposób gładki, bez chrapliwych przydźwięków.
Czego się nie da zagrać na lirze :
>Klasterów
>Najlepiej też unikać częstych zmian wyboru strun. Na włączenie/wyłączenie strun liry musi być kilka sekund, min. 2.